سرطان روده بزرگ؛ علل، علائم، تشخیص و درمان

مقدمه

سرطان روده بزرگ (Colorectal Cancer یا CRC) یکی از شایع‌ترین انواع سرطان در جهان است و معمولاً از پوشش داخلی روده بزرگ یا راست‌روده (رکتوم) شروع می‌شود. این سرطان در مراحل اولیه معمولاً بدون علامت است و همین امر آن را خطرناک می‌کند. با پیشرفت‌های اخیر در غربالگری و درمان، شانس بهبود در صورت تشخیص زودهنگام به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.

اپیدمیولوژی

• سرطان روده بزرگ سومین سرطان شایع در جهان و یکی از علل اصلی مرگ ناشی از سرطان در کشورهای توسعه‌یافته است.

• بیشترین بروز آن در افراد بالای ۵۰ سال است، اما روند رو به افزایش در جوانان نیز دیده می‌شود.

علل و عوامل خطر

۱. عوامل ژنتیکی

• سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ

• سندرم‌های ارثی مانند:

  • FAP (پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی)

  • HNPCC (سندروم لینچ)

۲. عوامل محیطی و سبک زندگی

• رژیم غذایی پرچرب و کم‌فیبر

• مصرف گوشت قرمز و فرآوری‌شده

• چاقی، کم‌تحرکی

• سیگار و مصرف الکل

۳. بیماری‌های زمینه‌ای

• کولیت اولسراتیو و بیماری کرون

• پولیپ‌های آدنوماتوز

پاتوفیزیولوژی

سرطان روده معمولاً از پولیپ‌های آدنوماتوز شروع می‌شود که به‌تدریج طی سال‌ها دچار تغییرات بدخیم می‌شوند. این فرایند تحت تأثیر جهش‌های ژنتیکی مانند APC، KRAS و p53 رخ می‌دهد و می‌تواند به تهاجم موضعی، گسترش به غدد لنفاوی و متاستاز منجر شود.

علائم سرطان روده بزرگ

علائم بسته به محل تومور (سمت راست یا چپ کولون) و مرحله بیماری متفاوت است:

علائم رایج:

• تغییر در عادات دفع (یبوست یا اسهال مداوم)

• وجود خون در مدفوع (قرمز روشن یا قیرگون)

• احساس تخلیه ناکامل

• کاهش وزن بی‌دلیل

• خستگی مفرط

• کم‌خونی فقر آهن (بویژه در تومورهای سمت راست)

تشخیص سرطان روده بزرگ

۱. روش‌های غربالگری

• کولونوسکوپی: دقیق‌ترین روش تشخیصی و درمانی (امکان برداشتن پولیپ)

• تست‌های غیرتهاجمی:

  • تست خون مخفی در مدفوع (FOBT)

  • تست DNA مدفوع (FIT-DNA)

۲. روش‌های تصویربرداری

• CT کولونوگرافی

• MRI لگن (برای ارزیابی رکتوم)

• CT scan شکم و قفسه سینه (برای بررسی متاستاز)

۳. آزمایش‌های آزمایشگاهی

• CEA (آنتی‌ژن کارسینوامبریونیک) به‌عنوان مارکر توموری

مراحل سرطان (Staging)

بر اساس سیستم TNM:

• T: اندازه و نفوذ تومور

• N: درگیری غدد لنفاوی

• M: وجود یا عدم وجود متاستاز

مرحله‌بندی از مرحله ۰ تا IV انجام می‌شود.

درمان سرطان روده بزرگ

۱. جراحی

• گزینه اصلی در مراحل اولیه و حتی بعضی موارد پیشرفته

• شامل برداشت بخشی از روده و غدد لنفاوی اطراف

۲. شیمی‌درمانی

• در مراحل II (پرخطر)، III و IV تجویز می‌شود.

• داروهای رایج: ۵-FU، اگزالی‌پلاتین، ایرینوتکان

۳. رادیوتراپی

• بیشتر برای سرطان رکتوم کاربرد دارد.

۴. درمان هدفمند و ایمونوتراپی

• در موارد پیشرفته یا متاستاتیک با مارکرهای خاص (مانند MSI-H، RAS wild-type)

پیش‌آگهی و پیگیری

• تشخیص زودهنگام = شانس بقاء ۵ ساله بیش از ۹۰٪

• مرحله IV (متاستاتیک) = بقاء ۵ ساله زیر ۱۵٪

پیگیری بیماران پس از درمان شامل:

• کولونوسکوپی دوره‌ای

• اندازه‌گیری مارکر CEA

• تصویربرداری‌های دوره‌ای برای بررسی عود

پیشگیری

• غربالگری منظم پس از ۴۵ یا ۵۰ سالگی

• رژیم غذایی پر فیبر، کاهش مصرف گوشت قرمز

• ترک سیگار، افزایش فعالیت فیزیکی

• مصرف آسپرین در افراد پرخطر (با نظر پزشک)

جمع‌بندی

سرطان روده بزرگ بیماری‌ای شایع اما قابل پیشگیری است. غربالگری منظم، شناخت علائم هشداردهنده، و درمان به‌موقع می‌تواند به‌طور قابل توجهی بقاء بیمار را افزایش دهد. آموزش عمومی و آگاهی‌رسانی درباره این بیماری، یکی از مهم‌ترین گام‌ها در کاهش مرگ‌ومیر ناشی از آن است.