سنگ کیسه صفرا؛ علل، علائم، تشخیص و درمان

سنگ کیسه صفرا یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی است که بسیاری از افراد بدون آن‌که متوجه باشند، به آن مبتلا هستند. این سنگ‌ها می‌توانند بدون علامت باقی بمانند یا به دردهای شدید و عوارض خطرناک منجر شوند. شناخت علل، علائم و درمان‌های مؤثر، نقش مهمی در مدیریت این بیماری دارد.

کیسه صفرا چیست؟

کیسه صفرا یک عضو کوچک گلابی‌شکل در زیر کبد است که وظیفه آن ذخیره صفرا (زرداب) است. صفرا مایعی زردرنگ است که به هضم چربی‌ها کمک می‌کند. هنگام مصرف غذاهای چرب، کیسه صفرا منقبض شده و صفرا را به داخل روده می‌ریزد.

سنگ کیسه صفرا چیست؟

سنگ کیسه صفرا یا کوله‌لیت (Cholelithiasis)، به تجمع کریستال‌های جامدی گفته می‌شود که عمدتاً از کلسترول یا بیلی‌روبین تشکیل شده و در کیسه صفرا شکل می‌گیرند.

انواع سنگ‌های صفراوی

1. سنگ‌های کلسترولی (شایع‌ترین – زرد رنگ)

2. سنگ‌های رنگدانه‌ای:

   • سیاه (در بیماری‌های همولیتیک)

   • قهوه‌ای (در عفونت‌های صفراوی)

3. سنگ‌های مختلط (ترکیبی از کلسترول و رنگدانه)

علل و عوامل خطر

۱. جنسیت و سن

• زنان (به‌ویژه بین ۲۰ تا ۶۰ سال) بیشتر در معرض خطر هستند.

• افزایش سن نیز ریسک را بالا می‌برد.

۲. هورمون‌ها

• استروژن (بارداری، قرص‌های ضدبارداری) تولید صفرا را افزایش و تخلیه کیسه صفرا را کاهش می‌دهد.

۳. چاقی و رژیم غذایی

• رژیم پرچرب و کم‌فیبر

• کاهش وزن سریع یا روزه‌داری طولانی

۴. سابقه خانوادگی

• ژنتیک در تشکیل سنگ مؤثر است.

۵. بیماری‌های زمینه‌ای

• دیابت، سیروز کبدی، کم‌خونی همولیتیک (مثل تالاسمی)، اختلالات حرکتی صفراوی

علائم سنگ کیسه صفرا

در اکثر موارد، سنگ‌ها بدون علامت هستند (Silent Gallstones)، اما اگر راه خروج صفرا را مسدود کنند، علائم زیر بروز می‌کنند:

• درد کولیکی صفراوی:

  • ناگهانی، شدید، در ناحیه راست و بالای شکم یا زیر دنده‌ها

  • گاهی به کتف یا پشت تیر می‌کشد

  • معمولاً پس از وعده‌های چرب شروع می‌شود

• تهوع و استفراغ

• نفخ، سوء‌هاضمه

• زردی پوست و چشم‌ها (در صورت انسداد مجرای صفراوی)

عوارض احتمالی

• کوله‌سیستیت حاد (التهاب کیسه صفرا)

• انسداد مجرای صفراوی (CBD obstruction)

• پانکراتیت صفراوی (التهاب لوزالمعده)

• کلانژیت (عفونت مجاری صفراوی)

روش‌های تشخیص

۱. سونوگرافی شکم (اولین و دقیق‌ترین روش)

• نشان‌دهنده سنگ، ضخامت دیواره کیسه صفرا و مایع اطراف

۲. آزمایش خون

• برای بررسی علائم التهاب، عفونت یا انسداد صفراوی

۳. MRCP یا ERCP

• برای بررسی مجرای صفراوی مشترک در موارد مشکوک به انسداد

۴. CT scan

• گاهی برای تشخیص عوارض یا افتراق با سایر بیماری‌ها استفاده می‌شود

درمان سنگ کیسه صفرا

۱. درمان بدون علامت

• در موارد بدون علامت، معمولاً نیاز به درمان نیست (مگر در موارد خاص مانند بیماران دیابتی یا افرادی که کاندید جراحی هستند).

۲. درمان علامت‌دار

• کوله‌سیستکتومی (برداشتن کیسه صفرا):

  • روش استاندارد درمان در موارد علامت‌دار

  • معمولاً به صورت لاپاروسکوپی انجام می‌شود (کم‌تهاجمی)

۳. درمان دارویی

• اورسودئوکسی کولیک اسید (UDCA) برای حل کردن سنگ‌های کلسترولی کوچک، ولی بسیار محدود و زمان‌بر

۴. ERCP

• برای برداشتن سنگ‌های موجود در مجرای صفراوی مشترک (CBD)، به‌خصوص در موارد اورژانسی

پیشگیری از تشکیل سنگ صفرا

• پرهیز از کاهش وزن سریع

• رژیم غذایی کم‌چرب و پرفیبر

• فعالیت بدنی منظم

• کنترل وزن و دیابت

جمع‌بندی

سنگ کیسه صفرا یک بیماری شایع است که در بسیاری از موارد بی‌علامت باقی می‌ماند، اما می‌تواند به دردهای شدید و عوارض خطرناک منجر شود. تشخیص زودهنگام و انتخاب درمان مناسب بر اساس وضعیت بالینی بیمار، کلید موفقیت در مدیریت این بیماری است. آگاهی عمومی از علائم و عوامل خطر نقش مهمی در پیشگیری و درمان مؤثر ایفا می‌کند.