سرطان معده؛ بررسی جامع علل، تشخیص و درمان

سرطان معده یکی از کشنده‌ترین سرطان‌ها در سطح جهان محسوب می‌شود، به‌ویژه در کشورهای آسیایی مانند ژاپن، کره جنوبی و ایران. این بیماری معمولاً در مراحل اولیه بدون علامت است و زمانی تشخیص داده می‌شود که به مراحل پیشرفته رسیده باشد. با این حال، آگاهی از عوامل خطر، علائم هشداردهنده و روش‌های نوین تشخیصی می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش مرگ‌ومیر ناشی از آن داشته باشد.

اپیدمیولوژی

• سرطان معده چهارمین سرطان شایع در جهان و سومین علت مرگ ناشی از سرطان است.

• بیشترین شیوع در سنین بالای ۵۰ سال دیده می‌شود.

• مردان بیشتر از زنان به این بیماری مبتلا می‌شوند.

انواع سرطان معده

بر اساس تقسیم‌بندی آسیب‌شناسی:

1. آدنوکارسینوم (شایع‌ترین نوع – ۹۰٪ موارد):

   • نوع روده‌ای (intestinal type)

   • نوع منتشر (diffuse type)

2. کارسینوم سلول سنگفرشی

3. سرطان لنفوم معده

4. تومورهای استرومایی گوارشی (GIST)

علل و عوامل خطر

۱. عفونت هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)

• مهم‌ترین عامل خطر سرطان معده، به‌ویژه نوع روده‌ای.

۲. عوامل تغذیه‌ای

• مصرف غذاهای دودی، شور، پرنمک یا دارای نیترات بالا.

• مصرف کم میوه‌ها و سبزیجات تازه.

۳. سابقه خانوادگی و ژنتیک

• سابقه سرطان معده در بستگان درجه اول.

• جهش‌های ژنتیکی مانند CDH1 در نوع منتشر.

۴. اختلالات پیش‌سرطانی

• گاستریت آتروفیک مزمن

• متاپلازی روده‌ای

• دیسپلازی معده

• آدنوما

۵. سبک زندگی

• سیگار کشیدن

• مصرف الکل

• چاقی

علائم سرطان معده

سرطان معده در مراحل اولیه ممکن است بدون علامت باشد، اما با پیشرفت بیماری علائم زیر ظاهر می‌شوند:

• احساس پری زودرس پس از غذا

• درد یا ناراحتی در ناحیه اپی‌گاستر (بالای شکم)

• کاهش وزن بی‌دلیل

• تهوع و استفراغ

• بی‌اشتهایی

• خون در مدفوع یا استفراغ خونی

• کم‌خونی فقر آهن مقاوم به درمان

تشخیص سرطان معده

۱. آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی

• روش اصلی و طلایی تشخیص

• امکان نمونه‌برداری (بیوپسی) از ضایعات

۲. پاتولوژی و درجه‌بندی

• بررسی نوع بافتی تومور، میزان نفوذ، تمایز سلولی

۳. تصویربرداری برای مرحله‌بندی

• CT scan شکم و لگن

• EUS (سونوگرافی آندوسکوپیک) برای تعیین عمق نفوذ و درگیری غدد لنفاوی

• PET scan در موارد مشکوک به متاستاز

۴. آزمایش‌های مکمل

• مارکرهای توموری مانند CEA و CA 19-9 (در برخی بیماران بالا می‌روند اما برای غربالگری کاربرد ندارند)

مرحله‌بندی (Staging)

بر اساس سیستم TNM (تومور، غدد لنفاوی، متاستاز):

• مرحله ۰: تومور در لایه مخاطی محدود است.

• مرحله I تا III: تومور به لایه‌های عمقی‌تر و غدد لنفاوی گسترش یافته.

• مرحله IV: تومور متاستاز داده است (کبد، صفاق، ریه).

درمان سرطان معده

۱. جراحی

• درمان اصلی در مراحل I تا III

• شامل گاسترکتومی جزئی یا کامل همراه با برداشت غدد لنفاوی (D1 یا D2 lymphadenectomy)

۲. شیمی‌درمانی

• نئوادجوانت (قبل از جراحی): کاهش حجم تومور

• آدجوانت (بعد از جراحی): کاهش خطر عود

• در مراحل پیشرفته یا متاستاتیک: افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی

۳. رادیوتراپی

• کاربرد محدود دارد، بیشتر در کنار شیمی‌درمانی یا در موارد خاص

۴. درمان هدفمند

• در بیماران HER2-positive، استفاده از Trastuzumab

• ایمونوتراپی در بیماران با MSI-H یا PD-L1 بالا

پیش‌آگهی

• مرحله ۰ یا I: بقاء ۵ ساله بیش از ۹۰٪

• مرحله III: بقاء ۵ ساله حدود ۲۰-۳۰٪

• مرحله IV: بقاء کمتر از ۱۰٪

پیشگیری و غربالگری

پیشگیری:

• درمان H. pylori در بیماران پرخطر

• رژیم غذایی سالم و غنی از فیبر

• ترک سیگار و کاهش مصرف نمک

غربالگری:

• در کشورهایی با شیوع بالا (مانند ژاپن)، آندوسکوپی دوره‌ای برای جمعیت پرخطر انجام می‌شود.

• در ایران نیز در صورت سابقه خانوادگی یا علائم گوارشی مکرر، غربالگری توصیه می‌شود.

جمع‌بندی

سرطان معده بیماری‌ای جدی و اغلب پنهان است که در صورت تشخیص زودهنگام قابل درمان است. نقش مهم پزشکان در شناسایی علائم هشداردهنده، درمان به‌موقع و آموزش عمومی غیرقابل انکار است. درمان‌های ترکیبی شامل جراحی، شیمی‌درمانی و در برخی موارد درمان هدفمند، شانس بقاء بیماران را افزایش داده‌اند.